علت خرابی انگشتی موتور و علائم آن

علت خرابی انگشتی موتور و علائم آن یکی از پرسش‌های رایج رانندگان و علاقه‌مندان به خودرو است؛ چراکه خرابی این قطعه کوچک اما حیاتی می‌تواند تأثیر زیادی بر عملکرد موتور داشته باشد. انگشتی موتور یا همان راکر آرم وظیفه انتقال حرکت میل‌سوپاپ به سوپاپ‌ها را بر عهده دارد و هرگونه اختلال در عملکرد آن، با نشانه‌هایی مثل صدای تق‌تق در سرسیلندر، کاهش قدرت موتور و حتی افزایش مصرف سوخت همراه خواهد بود.

شناخت این علائم و دلایل بروز مشکل، کمک می‌کند تا قبل از آسیب جدی به موتور اقدام به رفع آن کنید. در این مقاله، به‌طور جامع بررسی می‌کنیم که انگشتی موتور خودرو چیست؟، چه عواملی باعث خرابی آن می‌شوند، چه نشانه‌هایی در خودروهایی مثل پراید و تیبا باید جدی گرفته شوند، و در نهایت چگونه می‌توان از بروز این مشکلات پیشگیری کرد.

همچنین برای کسانی که به دنبال یادگیری اصولی هستند، در آموزشگاه دارلفنون منابعی در زمینه‌ی آموزش مکانیک خودرو معرفی می‌شود تا علاوه بر رفع ایراد، درک بهتری از ساختار موتور داشته باشند.

خرابی انگشتی موتور

علت خرابی انگشتی موتور معمولاً یک‌شبه اتفاق نمی‌افتد، بلکه به مرور زمان و در اثر عواملی مثل سایش، کمبود روغن یا فشار بیش از حد رخ می‌دهد. مشکل اصلی اینجاست که رانندگان در مراحل اولیه متوجه خرابی نمی‌شوند، چون علائم خفیف است.

وقتی بی‌توجهی ادامه پیدا کند، خرابی انگشتی می‌تواند مشکلاتی جدی ایجاد کند:

• صدای تق‌تق یا کوبش از سرسیلندر: معمولاً اولین علامت خرابی همین صداست. این صدا در دور آرام موتور بیشتر شنیده می‌شود.
• افت توان موتور: چون سوپاپ‌ها به‌درستی باز و بسته نمی‌شوند، مخلوط هوا و سوخت کامل وارد سیلندر نمی‌شود و احتراق ناقص خواهد بود.
• افزایش مصرف سوخت: به دلیل احتراق ناقص، خودرو برای تأمین توان مورد نیاز، سوخت بیشتری مصرف می‌کند.
• لرزش غیرعادی موتور: مخصوصاً در حالت درجا، موتور حالت ناپایدار دارد و ماشین تکان‌های ریز می‌خورد.
• دود غیرمعمول از اگزوز: اگر انگشتی درست عمل نکند، روغن یا سوخت نسوخته وارد محفظه احتراق می‌شود و دود آبی یا سیاه از اگزوز خارج خواهد شد.

نحوه تشخیص خرابی انگشتی موتور

تشخیص علت خرابی انگشتی موتور کار پیچیده‌ای نیست و راننده هم می‌تواند تا حدودی متوجه شود. با این حال، مکانیک با تجربه می‌تواند دقیق‌تر عیب‌یابی کند.

1. گوش دادن به صدا: اگر در هنگام استارت یا کارکرد موتور، صدای تق‌تق فلزی از بالای سرسیلندر شنیدید، احتمال خرابی انگشتی وجود دارد.
2. بررسی مصرف سوخت: افزایش ناگهانی مصرف سوخت بدون دلیل مشخص، نشانه‌ی خوبی برای بررسی این قطعه است.
3. افت شتاب خودرو: وقتی خودرو به سختی گاز می‌خورد یا در سربالایی‌ها زور ندارد، احتمالاً سوپاپ‌ها درست کار نمی‌کنند.
4. بازدید چشمی: مکانیک می‌تواند با باز کردن درپوش سوپاپ، وجود ترک، شکستگی یا سایش غیرعادی روی انگشتی‌ها را مشاهده کند.

مثال واقعی: یکی از رانندگان پراید گزارش داده بود که ماشینش هنگام استارت سرد، صدای زیادی تولید می‌کند اما بعد از گرم شدن کمتر می‌شود. مکانیک بعد از باز کردن درپوش، متوجه ترک مویی روی انگشتی شده بود که در اثر گرما کمی جمع می‌شد و صدا کاهش پیدا می‌کرد.

حتما بخوانید: مدرک مکانیک خودرو؛ آشنایی، مزایا و شیوه دریافت

تایپیت چیست؟

برای درک بهتر عملکرد انگشتی موتور، باید تایپیت را بشناسیم. تایپیت (Tappet) قطعه‌ای است که بین میل‌سوپاپ و انگشتی قرار می‌گیرد. وقتی میل‌سوپاپ می‌چرخد، برجستگی آن به تایپیت فشار می‌آورد و تایپیت این فشار را به انگشتی منتقل می‌کند.

در برخی خودروها، تایپیت‌ها هیدرولیکی هستند و خودشان فاصله بین قطعات را تنظیم می‌کنند. این نوع تایپیت عمر بیشتری دارد و نیاز به تنظیم دستی کمتری دارد.
خرابی تایپیت می‌تواند همان علائمی را ایجاد کند که خرابی انگشتی به وجود می‌آورد. به همین دلیل در علت خرابی انگشتی موتور باید هر دو قطعه هم‌زمان بررسی شوند.

علائم خرابی انگشتی پراید

پراید به دلیل طراحی قدیمی موتور، یکی از خودروهایی است که خرابی انگشتی در آن شایع است. مهم‌ترین علائم عبارت‌اند از:

• صدای تق‌تق ممتد: این صدا بیشتر در دور آرام شنیده می‌شود و رانندگان آن را شبیه به صدای دوختن چرخ خیاطی توصیف می‌کنند.
• کاهش محسوس شتاب: حتی اگر خودرو سبک باشد، راننده متوجه ضعف قدرت موتور می‌شود.
• افزایش مصرف سوخت: مصرف بالای بنزین بدون دلیل مشخص، نشانه‌ی رایج است.
• مشکل در استارت سرد: در هوای سرد، پراید با خرابی انگشتی به سختی روشن می‌شود چون احتراق کامل انجام نمی‌گیرد.

بیشتر بدانید: نام قطعات خودرو با عکس

علت خرابی انگشتی تیبا

تیبا هم مثل پراید، مستعد خرابی انگشتی موتور است، با این تفاوت که موتور تیبا کمی جدیدتر طراحی شده اما همچنان مشکلات مشابه دارد. علت خرابی انگشتی موتور تیبا که رایج است عبارت‌اند از:

• روغن بی‌کیفیت یا دیر تعویض‌شده: بیشترین علت خرابی انگشتی تیبا، استفاده از روغن نامناسب است.
• گرمای بیش از حد موتور: به دلیل ضعف سیستم خنک‌کننده، دمای بالا می‌تواند به انگشتی‌ها آسیب بزند.
• سایش طبیعی: در خودروهای پرکارکرد، این فرسودگی اجتناب‌ناپذیر است.
• استفاده از قطعات غیراستاندارد: بازار پر از انگشتی‌های تقلبی است که عمر کوتاهی دارند.

سایش و فرسودگی

هر قطعه‌ی مکانیکی که دائم در حال حرکت و تحت فشار باشد، دیر یا زود دچار سایش خواهد شد. انگشتی موتور هم از این قاعده مستثنی نیست.

وقتی سطح تماس انگشتی‌ها ساییده می‌شود:

• حرکت سوپاپ‌ها دقیق انجام نمی‌گیرد.
• فشار روی تایپیت و میل‌سوپاپ بیشتر می‌شود.
• در نهایت، موتور دچار اختلال در احتراق می‌گردد.

پیشنهاد: اگر خودروی شما کارکرد بالایی دارد (مثلاً بالای 200 هزار کیلومتر)، بهتر است در هنگام سرویس سرسیلندر، وضعیت انگشتی‌ها هم بررسی شود تا از بروز مشکلات جدی جلوگیری کنید.

کمبود روغن یا کیفیت نامناسب روغن موتور

یکی دیگر از علت خرابی انگشتی موتور روغن موتور است که از اصطکاک و سایش جلوگیری می‌کند. وقتی روغن کم باشد یا کیفیت پایینی داشته باشد، انگشتی موتور به سرعت دچار آسیب می‌شود.

• کمبود روغن باعث می‌شود فیلم روغنی بین قطعات تشکیل نشود.
• در نتیجه، فلز با فلز تماس پیدا می‌کند و صدای تق‌تق به وجود می‌آید.
• در موارد شدید، انگشتی ترک می‌خورد یا می‌شکند.

همیشه توصیه می‌شود از روغن موتور استاندارد با ویسکوزیته مناسب استفاده کنید. به‌عنوان مثال، برای خودروهای پراید و تیبا، روغن 10W40 نیمه‌سنتتیک انتخاب مناسبی است.

حتما بخوانید: علت جا نخوردن دنده خودرو چیست؟

تنظیم نبودن تایمینگ سوپاپ‌ها

از دیگر علت خرابی انگشتی موتور این است که اگر تایمینگ سوپاپ‌ها دقیق نباشد، فشار نامتقارن روی انگشتی‌ها وارد می‌شود. این مسئله به مرور باعث شکستن یا ساییده شدن انگشتی خواهد شد.

دلایل رایج تنظیم نبودن تایمینگ:

• پریدن یا خرابی تسمه تایم
• نصب اشتباه میل‌سوپاپ بعد از تعمیر
• سرویس غیراصولی توسط مکانیک‌های کم‌تجربه

این مشکل بسیار جدی است، چون علاوه بر انگشتی، می‌تواند به سوپاپ‌ها، پیستون‌ها و حتی کل سرسیلندر آسیب بزند.

استفاده از قطعات غیراستاندارد

یکی از بزرگ‌ترین مشکلات بازار لوازم یدکی، وجود قطعات تقلبی است. انگشتی موتور غیراستاندارد معمولاً از جنس ضعیفی ساخته می‌شود و عمر کوتاهی دارد.

مشکل اینجاست که بسیاری از رانندگان برای کاهش هزینه تعمیرات، به سراغ قطعات ارزان می‌روند. اما در واقع، هزینه اصلی بعداً و با خرابی مجدد چند برابر خواهد شد.

بیشتر بخوانید: علت ریپ زدن ماشین چیست؟

گرمای بیش از حد موتور

گرمای زیاد نه تنها برای انگشتی، بلکه برای کل موتور مضر است. وقتی دمای موتور بیش از حد بالا برود:

• فلز انگشتی تغییر شکل می‌دهد.
• روغن روانکاری خاصیتش را از دست می‌دهد.
• فشار و اصطکاک افزایش می‌یابد.

دلایل اصلی داغ شدن موتور:

• خرابی پمپ آب یا ترموستات
• کمبود آب رادیاتور
• گرفتگی مسیر خنک‌کننده
• رانندگی طولانی‌مدت در ترافیک سنگین

حتما بخوانید: نشانه های سوختن سوپاپ خودرو چیست؟

راه‌های پیشگیری از خرابی انگشتی موتور

پیشگیری همیشه بهتر و ارزان‌تر از تعمیر است. برای اینکه عمر انگشتی موتور خودروتان بیشتر شود:

1. تعویض منظم روغن موتور: هر 5000 تا 7000 کیلومتر (یا طبق دفترچه خودرو) روغن را عوض کنید.
2. بررسی سطح آب رادیاتور: سیستم خنک‌کننده همیشه باید سالم و بدون نشتی باشد.
3. استفاده از قطعات اصل و استاندارد: حتی اگر کمی گران‌تر باشند، در بلندمدت به‌صرفه‌تر است.
4. سرویس‌های دوره‌ای: هر چند ماه یک‌بار خودرو را برای چکاپ به مکانیک معتبر ببرید.

تفاوت خرابی انگشتی در موتورهای مکانیکی و هیدرولیکی

راهکارهای بازگردانی و تعمیر انگشتی آسیب‌دیده + هزینه تقریبی

وقتی علت خرابی انگشتی موتور و علائم آن مشخص شد، مرحله بعدی تصمیم‌گیری درباره تعمیر یا تعویض قطعه است. در صورتی که شکستگی جزئی باشد، برخی تعمیرکاران با روش‌های خاصی مانند جوش‌کاری سرد یا بازسازی سطح تماس، انگشتی را ترمیم می‌کنند.

اما اگر ترک عمیق یا سایش زیاد وجود داشته باشد، تعویض کامل قطعه بهترین گزینه است، چون انگشتی وظیفه انتقال دقیق حرکت میل‌سوپاپ به سوپاپ را دارد و هر خطا در آن می‌تواند باعث آسیب به سوپاپ یا حتی پیستون شود. هزینه تعمیر یا تعویض انگشتی بسته به نوع خودرو، برند قطعه و اجرت مکانیک متفاوت است، اما معمولاً بین ۴۰۰ تا ۱ میلیون تومان برای هر سیلندر متغیر است.

در خودروهای جدیدتر با تایپیت هیدرولیکی، هزینه ممکن است کمی بیشتر باشد چون نیاز به بازکردن دقیق‌تر درپوش سوپاپ و بررسی مسیر روغن‌کاری دارد. در هر حال، استفاده از قطعات اصلی و روغن باکیفیت می‌تواند عمر انگشتی‌ها را چندین برابر افزایش دهد. رعایت سرویس‌های دوره‌ای، گوش دادن به صدای موتور و رفع به‌موقع نشانه‌های اولیه از جمله مهم‌ترین اقداماتی است که از تکرار این خرابی جلوگیری می‌کند.

جمع‌بندی

انگشتی موتور هرچند قطعه‌ای کوچک است، اما نقش بزرگی در عملکرد موتور دارد. شناخت علت خرابی انگشتی موتور و علائم آن باعث می‌شود شما به‌موقع متوجه مشکل شوید و از هزینه‌های سنگین تعمیر جلوگیری کنید.

بیاد داشته باشید علت خرابی انگشتی موتور:

• صدای تق‌تق در موتور را جدی بگیرید.
• از روغن موتور باکیفیت استفاده کنید.
• به سیستم خنک‌کننده خودرو توجه کنید.
• و در نهایت، به جای صرفه‌جویی کوتاه‌مدت، روی قطعات اورجینال سرمایه‌گذاری کنید.